روانشناسی علم مطالعه رفتار، ذهن و فرآیندهای شناختی انسان است. اگر بدانیم روانشناسی چیست، می‌توانیم با شناخت تاثیرات بیولوژیکی، فشارهای اجتماعی و عوامل محیطی بر چگونگی تفکر، عملکرد و احساس انسان، او را بهتر بشناسیم. اما این علم پیچیده‌تر از آن چیزی است که فکر می‌کنید و این روزها در قالب جملات امیدبخش در رسانه‌های اجتماعی می‌خوانید. از همین‌رو فقط متخصصان سلامت روان می‌توانند از اصول و نظریه‌های علمی روانشناسی برای درک بهتر رفتار و فرآیندهای ذهنی انسان استفاده کنند.
با این حال، خوب است با مفهوم روانشناسی و انواع آن آشنا شوید تا در صورت نیاز به کمک حرفه‌ای بتوانید برای شناسایی الگوهای رفتاری و ایجاد استراتژی‌هایی جهت بهبود سلامت روانی به فرد متخصص مراجعه کنید. در این مقاله همراه ما باشید تا بررسی کنیم روانشناسی چیست، چه انواعی دارد و چگونه بر زندگی ما تاثیر می‌گذارد.
روانشناسی چیست؟
روانشناسان بزرگ دنیا در تعریف روانشناسی از این رشته به عنوان علم مطالعه رفتار و ذهن یاد می‌کنند. در واقع، علم روانشناسی به تحلیل و درک چگونگی شکل‌گیری و تاثیرگذاری عوامل مختلف بر رفتار، احساسات، تفکر و فرآیندهای شناختی انسان همچون ادراک، حافظه، یادگیری و تصمیم‌گیری می‌پردازد.
همچنین، روانشناسی تعاملات بین‌فردی، اثرات محیطی و عوامل ژنتیکی موثر بر رفتار و شخصیت افراد را مورد بررسی قرار می‌دهد. در این راستا، روانشناسان تلاش می‌کنند با ترکیب تئوری‌های علمی و نتایج تحقیقات به درک عمیق‌تری از رفتار و عملکرد ذهنی افراد برسند.
اینکه ما افراد عادی بدانیم روانشناسی چیست و به درک غنی‌تر و عمیق‌تر از آن برسیم، می‌تواند کمک کند تا به بینش بیشتری نسبت به اعمال خود و شناخت بهتری از دیگران دست پیدا کنیم.
تاریخچه روانشناسی
روانشناسی در ابتدا از فلسفه و زیست‌شناسی به وجود آمد. مباحث مربوط به این ۲ موضوع به زمان متفکران پیشین یونانی از جمله ارسطو و سقراط مربوط می‌شوند. کلمه “روانشناسی” از واژه یونانی psyche به معنی روان گرفته شده است که برخی آن را به عنوان “زندگی” یا “جان” می‌شناسند.
در تعریف اینکه روانشناسی چیست باید حتما به اسم ویلهلم وونت (Wilhelm Wundt) اشاره کنیم. چرا که روانشناسی زمانی به عنوان یک حوزه مطالعاتی جداگانه و مستقل شناخته شد که او اولین آزمایشگاه روانشناسی تجربی را در سال ۱۸۷۹ در لایپزیگ (Leipzig) آلمان تاسیس کرد.
انواع روانشناسی
این رشته به شاخه‌های مختلفی تقسیم می‌شود که هر یک به جنبه‌های خاصی از رفتار و ذهن انسان توجه دارند. مهم‌ترین شاخه‌های علم روانشناسی شامل موارد زیر هستند:
۱- روانشناسی بالینی
اگر کنجکاو هستید بدانید روانشناسی بالینی چیست، باید بگوییم رشته روانشناسی بالینی به بررسی، ارزیابی، تشخیص و درمان اختلالات رفتاری، روانی، عاطفی و ناتوانی‌های ذهنی می‌پردازد. در واقع، روانشناس بالینی در کنترل و درمان اختلالات زیر تخصص دارد:
- افسردگی، اضطراب و وسواس
- اختلالات خلقی و شخصیت
- اعتیاد به مواد مخدر
- اختلافات زناشویی و خانوادگی
- اختلال در رفتارهای اجتماعی
- مشکلات جنسی
۲- روانشناسی شناختی
برای درک بهتر اینکه بدانیم روانشناسی چیست، باید با یکی از مهم‌ترین انواع آن یعنی روانشناسی شناختی آشنا شویم. این رشته به مطالعه فرآیندهای ذهنی مانند حافظه، ادراک، توجه، حل مسئله و تصمیم‌گیری می‌پردازد. روانشناسان متخصص در این رشته با شناخت نحوه تفکر انسان از چگونگی روند مغز سر در می‌آورند و می‌توانند مشکلات روانی را بهتر حل کنند.
۳- روانشناسی رشد
این رشته از علم روانشناسی، تغییرات رفتاری و روانی فرد را از دوره جنینی تا کودکی و زمان مرگ بررسی می‌کند. متخصصان روانشناسی رشد به شما در زمینه‌های زیر کمک می‌کنند:
- توسعه حافظه و استدلال
- تغییر نحوه یادگیری و کمک به رشد شناخت، مغز و رفتار
- تاثیر ژنتیک و محیط بر مغز و رفتار
- توسعه شناخت اعداد و تفکر ریاضی
- چگونگی یادگیری زبان مادری
- چگونگی یادگیری درک اجتماعی
۴- روانشناسی اجتماعی
روانشناسی اجتماعی یکی دیگر از شاخه‌های این علم است که به ما کمک می‌کند تا بهتر درک کنیم روانشناسی چیست. افرادی که به دنبال روابط صحیح و بهتر با دیگران هستند و می‌خواهند در جامعه فرد مفیدی باشند، می‌توانند از مزایای روانشناسی اجتماعی استفاده کنند. این شاخه با مطالعه تعاملات و تاثیرات محیط اجتماعی بر رفتار و اندیشه، فرد را در مسیر رشد درستی قرار می‌دهد.
۵- روانشناسی شخصیت
روانشناسی شخصیتی شاخه‌ای از علم روانشناسی است که به بررسی خصوصیات و ویژگی‌های افراد می‌پردازد. متخصصان این رشته تلاش می‌کنند با بررسی ویژگی‌هایی که بر عقاید، احساسات، رفتار و تصمیم‌گیری‌های فرد تاثیر می‌گذارند، تفاوت‌های فردی و اختلالات شخصیتی را پیدا کنند.
۶- روانشناسی کودک
افرادی که کنجکاو هستند بدانند روانشناسی چیست، حتما گرایش روانشناسی کودک به گوش‌شان خورده است. این رشته رفتارهای خودآگاه و ناخودآگاه کودک را مورد بررسی قرار می‌دهد تا نیازها، احساسات و شخصیت کودک بهتر شناخته شوند. به کمک روانشناسی کودک می‌توان رفتارهای غیر طبیعی و اختلالاتی که از دوره کودکی شکل می‌گیرند را بهتر شناخت و درمان کرد.
۷- روانشناسی صنعتی/سازمانی
این نوع از روانشناسی، رفتار افراد در محیط کاری را مورد بررسی قرار می‌دهد. هدف اصلی روانشناسی صنعتی/سازمانی بهبود کارایی و رضایت کارمندان در محل کار است.
از دیگر گرایش‌های روانشناسی که به بررسی جنبه‌های مختلف این علم کمک می‌کنند، می‌توان به روانشناسی مثبت گرا، روانشناسی جنایی، عصب‌روانشناسی و روانشناسی ناهنجاری اشاره کرد.
روانشناسی چه تاثیری بر زندگی ما دارد؟
حالا که فهمیدید روانشناسی چیست و چه انواعی دارد، خوب است با کاربرد آن هم بیشتر آشنا شوید. روانشناسی یک علم نظری و کاربردی است که تاثیرات گسترده و عمیقی بر زندگی افراد دارد و به شکل‌های مختلفی بروز پیدا می‌کند؛ از جمله:
- بهبود سلامت روان
- تقویت روابط بین‌فردی
- افزایش بهره‌وری و کارایی
- پیشگیری و مدیریت استرس
- بهبود فرآیندهای یادگیری و آموزش
- تقویت خودآگاه و رشد شخصی
- حل مشکلات و کمک به تصمیم‌گیری بهتر
- بهبود مهارت‌های مدیریتی
- ایجاد انگیزه بیشتر
- تقویت حافظه
کدام گرایش روانشناسی بهتر است؟
انتخاب بهترین گرایش روانشناسی به علایق شخصی، اهداف حرفه‌ای، توانایی فردی و نیازهای بازار کار بستگی دارد. هر یک از گرایش‌های روانشناسی دارای مزایا و کاربرد خاص خود هستند و می‌توانند به شناخت جنبه‌های مختلف رفتار و فرآیندهای ذهنی کمک کنند. در واقع می‌توان گفت، باید حوزه‌ای را انتخاب کنید که به آن علاقه‌مند هستید و توانایی رشد در گرایش مورد نظر را دارید.
انواع رویکردهای روانشناسی
به دیدگاه‌های مختلف نظریه‌پردازان روانشناسی برای تبیین رفتار و فرآیندهای ذهنی، رویکردهای روانشناسی می‌گویند. مهم‌ترین رویکردها شامل موارد زیر هستند:
- رفتارگرایی: توسط جان واتسون و اسکینر شکل گرفت و به نقش رفتار قابل مشاهده و تاثیر محیط بر افراد تاکید دارد.
- روانکاوی: به کمک زیگموند فروید مطرح شد و تمرکز اصلی آن بر تاثیر ذهن ناهشیار و تجربیات اولیه کودکی است.
- انسانگرایی: کارل راجرز و آبراهام مازلو از بنیان‌گذاران آن هستند و تاکیدشان این است که انسان به طور ذاتی میل به پیشرفت و شکوفایی دارد.
- شناخت‌گرایی: آرون بک و ژان پیاژه از مهم‌ترین نظریه‌پردازان آن هستند و تاکیدشان بر تاثیر فرآیندهای ذهنی و افکار بر واکنش افراد است.
- گشتالت‌گرایی: توسط فردریک فریتزپرز شکل گرفت و بر ایجاد نگاه کل‌نگر به فرآیندهای ذهنی و رفتار تاکید دارد.
مقایسه روانشناسی عمومی و بالینی
از ابتدای مقاله تا اینجا بررسی کردیم که روانشناسی چیست و چه انواعی دارد. با این وجود، همان‌طور که فرق روانشناس و روانپزشک برای برخی افراد شناخته شده نیست، اشخاص زیادی هنوز تفاوت ۲ مورد از معروف‌ترین گرایش‌های روانشناسی یعنی روانشناسی عمومی و بالینی را نمی‌دانند. این گرایش‌ها هر ۲ از شاخه‌های اصلی علم روانشناسی به‌شمار می‌آیند که رفتار و فرآیندهای ذهنی انسان را مورد مطالعه قرار می‌دهند، اما تفاوت‌هایی با یکدیگر دارند.
در جدول زیر به مقایسه این ۲ شاخه می‌پردازیم:
| عنوان مقایسه | روانشناسی عمومی | روانشناسی بالینی |
| هدف و تمرکز | به مطالعه کلی رفتار و فرآیندهای ذهنی می‌پردازد و ارائه‌دهنده دانش عمومی در زمینه ادراک، یادگیری، حافظه، انگیزش، هیجان و شخصیت است. | بر تشخیص و درمان اختلالات روانی، مشکلات عاطفی و رفتاری تمرکز دارد. این شاخه به درمان مشکلاتی همچون افسردگی، اضطراب و اختلالات شخصیت کمک می‌کند. |
| زمینه مطالعه | بیشت بر اصول پایه‌ای و نظری روانشناسی تمرکز دارد و موضوعات عمومی و کلی روان انسان مانند رشد، شخصیت، حافظه، یادگیری و انگیزش را مطالعه می‌کند. | به طور خاص بر روی مشکلات و اختلالات روانی تمرکز دارد و به بررسی علل، نشانه‌ها و درمان اختلالات می‌پردازد. |
| کاربرد | افراد با دانش روانشناسی عمومی می‌توانند در زمینه‌های مختلف مانند آموزش، پژوهش، منابع انسانی و مشاوره‌های عمومی فعالیت کنند. | افراد با دانش روانشناسی بالینی به طور مستقیم مبتلایان به اختلالات روانی را درمان می‌کنند. روانشناسان بالینی می‌توانند در کلینیک‌ها، بیمارستان‌ها و مراکز مشاوره مشغول به درمان شوند. |
| روش‌های تحقیق و ارزیابی | از روش‌های علمی، آزمایش‌ها و مطالعات مشاهده‌ای استفاده می‌کند تا به درک رفتار و فرآیندهای ذهنی برسد. | از روش‌های تشخیصی مانند مصاحبه‌های بالینی، آزمون‌های روان‌سنجی و روان‌درمانی استفاده می‌کند و تمرکز آن بیشتر بر روی درمان است تا یافته‌های کلی. |
جدول مقایسه روانشناسی عمومی و بالینی
بررسی فرق روانشناسی عمومی و تربیتی و کاربردشان
روانشناسی عمومی و تربیتی، ۲ مورد از شاخه‌های پرطرفدار علم روانشناسی هستند که این روزها بازار کار خوبی دارند. حالا که به طور مفصل بررسی کردیم روانشناسی چیست و انواع آن کدامند، خوب است با تفاوت این ۲ گرایش محبوب در میان مردم بیشتر آشنا شوید.
روانشناسی تربیتی به مطالعه فرآیند یادگیری، آموزش، روش‌های تدریس و تفاوت‌های فردی می‌پردازد. افراد با دانش روانشناسی تربیتی، چگونگی یادگیری انسان‌ها، عوامل اثرگذار بر پیشرفت تحصیلی و روش‌های بهبود فرآیندهای آموزشی را مورد مطالعه قرار می‌دهند.
همچنین، روانشناس تربیتی در شناخت فرآیندهای اجتماعی، عاطفی و شناختی که در یادگیری انسان نقش دارند، موثر است. اما روانشناسی عمومی همان‌طور که از نامش پیداست به عنوان علم پایه برای تمام شاخه‌های روانشناسی عمل می‌کند و به طور کلی رفتارها، فرآیندهای ذهنی و عواطف افراد را در شرایط مختلف مطالعه می‌کند.
یکی دیگر از مهم‌ترین تفاوت‌های روانشناسی عمومی و تربیتی در حوزه کارشان است. روانشناس تربیتی در حوزه ارتباط آموزشی با کودکان و نوجوانان مشغول به فعالیت می‌شود و ممکن است در برنامه‌ریزی درسی یا توسعه منابع آموزشی مشارکت کند. در حالی که روانشناس عمومی به تحقیق و پژوهش در زمینه اختلالات و آسیب‌های روانی، عوامل موثر بر هیجانات و انگیزه فردی، بررسی درک، حافظه و هوش می‌پردازد و در مراکز مشاوره یا محیط‌های تحقیقاتی مشغول به کار می‌شود.